Eftir að greint var frá því að Teiknistofan Gláma-Kím varð hlutskörpust í samkeppni Íslandshótela og Minjaverndar vegna nýs hótels í Lækjargötu í Reykjavík hefur tölvugerða myndin af sigurtillögunni verið notuð í stórfurðulegu áróðurskyni gegn arkitektastéttinni á Íslandi. Forsætisráðherra fer þar fremstur í flokki og ýmsir aðrir sjálfskipaðir sérfræðingar í skipulags- og uppbyggingarmálum borgarinnar taka undir. Skilaboðin eru ætíð sett fram í einhverskonar heimsósómamynd, þ.e. að arkitektar samtímans séu vanhæfir, skorti allt fegurðarskyn og að módernismi í hvaða mynd sem er sé hættulegur samfélaginu. Ákveðnir fagaðilar eru einnig á þessari línu og sem dæmi má nefna nýútgefna sjálfsævisögu Trausta Valssonar skipulagsfræðings og prófessors við Háskóla Íslands þar sem höfundur eyðir um stórum hluta bókarinnar í að finna módernismanum allt til foráttu í bókinni Mótun framtíðar en réttnefni yfir bókina væri frekar Meinsemdir módernismans. Umrædd mynd birtist einmitt í bókinni með myndatextanum „Slæm tíðindi hér!“, án frekari röksemdarfærslna frá fræðimanninum.

"Faglegur" ferill Lækjargötu 12

Það sem fylgir hinsvegar sjaldan umræðunni um hótelið á Lækjargötu 12 er að tillögurnar sem þar komu fram eru afrakstur meingallaðrar, lokaðrar, málamynda-samkeppni þar sem tími til að skila inn tillögum var naumur, dómnefndin var eingöngu skipuð fulltrúum eigenda, dómarar voru allir karlmenn á svipuðu reiki og enginn þeirra með fagþekkingu á sviði arkitektúrs eða skipulags.

Dómnefndinni til varnar réði hún sér arkitekt sem veita átti faglega aðstoð en hann starfaði jafnframt sem ritari dómnefndarinnar. Til viðbótar við arkitektinn var verkfræðingur ráðinn trúnaðar- og umsjónarmaður samkeppninnar en hann var jafnframt verkefnisstjóri. Loks má gera ráð fyrir að eigendur hafi notið ráðgjafar borgarinnar við gerð samkeppnislýsingarinnar en í henni voru þrátt fyrir allt sett fram ýmis góð og gild markmið, meðal annars að:

Að ná fram góðri skipulagslausn fyrir samkeppnissvæðið í takt við miðborgina og nærumhverfið með áherslu á umhverfisleg- og samfélagsleg gæði hins manngerða umhverfis.
Að útlit hótelsins taki mið af stíl bygginganna í kring.
Æskilegt sé að þakgerð og gluggasetning hótels verði í svipuðum stíl og húsa í nágrenninu.

Á sama tíma er hinsvegar tekið fram að leyfileg brúttóstærð hótelsins í Lækjargötu 12 samkvæmt núgildandi deiliskipulagi allt að 7.341 fm., að áætluð rýmisþörf hótelsins sé frá 5.100 fm. að 5.400 fm. nettó sem er áætlað 7.250 fm. til 7.700 fm. brúttó eftir herbergjafjölda og skipulagi. Loks er sérstaklega tekið fram að hönnuðir skuli stefna að „heildarflatarmáli sem er sem næst samþykktu flatarmáli í deiliskipulagi eða 7.341 fm.“ Með öðrum orðum þá eiga hönnuðirnir að stefna að því að ná fram góðri skipulagslausn á reitnum en á sama tíma er þeim gert skylt að kreista út eins mikið byggingarmagn á reitnum og kostur er. Þetta má hæglega túlka sem þversögn í samkeppnislýsingunni þar sem faglegar forsendur eru látnar víkja fyrir skilyrtu byggingarmagni. Til að gæta sanngirni er þó rétt að taka fram að byggingarmagn vinningstillögunnar var örlítið minna en gildandi deiliskipulag heimilar.

Í umræddri samkeppnislýsingunni er af nægu öðru að taka en hún einkennist af því að faglegum fyrirheitum er komið fyrir inn á milli mjög skýrra krafna um hótel af ákveðinni stærð og tegund og jafnvel þó að tillögurnar stæðust fagleg markmið samkeppninnar þá hafði dómnefndin engar faglegar forsendur til að meta gæði tillagnanna. Niðurstaða keppninnar var því alltaf fyrirfram gefin að stærstum hluta enda búið að leggja línurnar löngu áður en útvaldar arkitektastofur fengu örlítið tækifæri á að gera það besta úr vonlausum aðstæðum á örstuttum tíma fyrir sáralítil laun.

Sagan endurtekur sig

Það merkilega við þetta allt saman er síðan að afsprengi þessa meingallaða hönnunarferils hefur upp á síðkastið verið notað til að verja og réttlæta hugmyndir um enn gallaðri hönnunarferil hugsanlegrar nýbyggingar við Alþingisreitinn. Í þetta skiptið er hinsvegar seilst enn lengra en á Lækjargötu þar sem Alþingi samþykkti fyrir jól tillögu forsætisráðherra um 75 milljóna króna framlag í hönnun á byggingu í stíl Guðjóns og forsætisráðherrann sjálfur er búinn að senda út jólakort með tölvugerðri mynd af hugsanlegri byggingu í áróðursskyni. Hönnunar- og skipulagsferillinn er því fyrirfram ákveðinn frá upphafi til enda og ljóst er að þeir sem telja að afraksturinn af þó mun faglegra ferli við Lækjargötu 12 hafi verið slæmur geta rétt ímyndað sér hver útkoman verður á Alþingisreitnum.

Vönduð vinnubrögð taka tíma og kosta peninga

Líkt og Arkitektafélag Íslands hefur áður komið inn á með mjög afgerandi áskorun til stjórnvalda þá er „þverfaglegt samstarf lykill að árangri þegar skapa á betra umhverfi fyrir samfélagið allt“. Besta leiðin til að hefja slíkt samtal er að leyfa lifandi fólki að sinna mannvirkjagerð í hinu byggða umhvefi. Þessu lifandi fólki þarf síðan að veita svigrúm til að vinna vinnuna sína með faglegum hætti og það tekur tíma og kostar peninga. Áður en útlit húsa er ákveðið er t.d. ágætt að leiða hugann að því að hvort að það sé þörf fyrir húsið yfir höfuð. Persónulega hef ég ekki séð nýlega þarfagreiningu á starfsemi Alþingis og leyfi mér að efast um að hinir rúmlega 100 starfsmenn skrifstofu Alþingis eða kjörnir fulltrúar framtíðarinnar hafi mikla þörf fyrir stórar einkaskrifstofur í hjarta miðbæjarins alveg óháð því hvort að hönnuður hússins var lífs eða látinn. Þeir þingmenn og konur sem ég þekki og umgengst mikið eyða í það minnsta sáralitlum tíma á plássfrekum skrifstofum sínum við Austurvöll enda vel tækjum búnir til að sinna sínum störfum þar sem þeim þykir þægilegast hverju sinni. Þarfagreining á vinnuaðstöðu þingmanna- og kvenna væri mun eðlilegra upphaf á hönnunarferli hugsanlegs húss heldur en heimsókn á Þjóðskjalasafnið.

Hræðsla eða hugrekki?

Þegar gerræðislegar tillögur Sigmyndar Davíðs um að reisa mörg hundruð milljóna króna minnisvarða um Guðjón Samúelsson á Alþingisreitnum (steinsnar frá fimmhundruð milljóna króna bílakjallara-minnisvarðanum við Austurhöfn ) voru bornar undir fyrrnefndan Trausta Valsson arkitekt og skipulagsfræðing sagði hann forsætisráðherrann sýna hugrekki með framgöngu sinni. Hvar téð hugrekki er nákvæmlega að finna er erfitt að segja en fortíðarþrá Sigmundar einkennist augljóslega af hræðslu en ekki hugrekki. Ég leyfi mér að vitna í Andra Snæ um lausnina við vanda Sigmundar sem stjórnast fyrst og fremst af ótta við það sem hann þekkir ekki og skilur ekki:

„Lausnin er ekki afturhvarf til fortíðar, lausnin felst í því að sýna metnað og leyfa okkar besta fólki að gera sitt besta.“

5 responses

Þessi skrif einkennast af furðulegum hroka. Eru þeir sem hafa áhuga á nærumhverfi sínu í Reykjavík og eru kannski ekki á alveg sama máli og höfundur "sjálfskipaðir sérfræðingar". Hvað þýðir svona uppnefni? Og hvers vegna eru arkitektar ekki sjálfir að upplýsa um umhverfið sem þeir vinna í, þessar kröfur verktakanna, þessa miklu nýtingu rýmisins á kostnað fagurfræði og samræmis. Ég hef ekki heyrt neina gagnrýna umræðu frá arkitektum um þetta - nema frá Hilmari Þór Björnssyni, sem stundum virðist vera eini arkitektinn á Íslandi sem þorir að tjá sig. Meðan arkitektarnir beygja sig þegjandi undir þetta ok, þá hljóta þeir að eiga einhverja sök í málinu. Þeir gætu jafnvel tekið sig til og neitað að vinna við svo afleit skilyrði. (Og ættu í raun að gera það ef spurt er um listrænan metnað eins og Andri Snær gerir í grein sinni).

— Egill Helgason

Sæll Egill Með sjálfsskipuðum sérfræðingum á ég við um þá aðila sem þú kallar tröll á þinni eigin síðu sbr. færsluna "Tröllin taka alltaf yfir". Það er kannski skárra uppnefni en "sjálfskipaðir sérfræðingar", ég skal ekki dæma um það. Annars er mín tilfinning að arkitektarnir séu að vakna til lífsins í fagumræðunni, sbr. yfirlýsingin frá arkitektafélaginu sem ég vísa í greininni og ýmis önnur innlegg, t.d. varðandi hótelið við Lækjargötu og Alþingisreitinn. Ég vona það allavega því við erum sannarlega ekki mörg að tjá okkur um þessi mál, sérstaklega eftir að Hilmar Þór dró sig í hlé á sinni síðu. Það er hinsvegar svo að markaðurinn hérna heima er lítill og það er ákveðinn áhætta fólgin í því að slá á hendurnar sem fæða þig. Ég finn það sjálfur eftir að ég stofnaði mitt eigið ráðgjafarfyrirtæki hér heima eftir langt nám í Kanada að stundum væri líklega skynsamlegra að tjá sig ekki. Hagsmunirnir eru miklir, stóru verkefnin eru fá og auðvitað reyna flestir að taka þá vinnu sem býðst, jafnvel skilyrðin séu oft á köflum ekki til fyrirmyndar. Þóknun fyrir málamyndasamkeppni á borð við þá sem ég lýsi hér að ofan getur t.d. skorið úr um hvort að hægt sé að halda starfsmanni í vinnu á milli stærri verkefna osfrv.

— A posthaven user

Góður kallinn!!!! 2015-12-28 23:16 GMT+00:00 Posthaven Posts :

— Helgi Pétursson

Maður má heldur ekki líta framhjá því tækifæri sem felst í miklum áhuga ráðherrans á bygginga- og skipulagsmálum. Í þessum áhuga felst tækifæri til þess að hefja samtal um þessi mál við ráðamenn. AÍ hefur óskað eftir slíku samtali. Auðvitað verður af því. En ef menn eru með gífuryrði og loka þannig öllum dyrum áður en samtalið hefst er ekki við góðu að búast. Við skulum tala varlega. Þá er það einnig mikill kostur að þetta útspil hefur vakið upp umræðu um bygginga og skipulagsmál almennt. Á netinu og til dæmis í leiðara Moggans í morgun. Ég er þeirrar skoðunnar að útspil ráðherrans hafi fleiri kosti en galla hvað þetta varðar. Svo er það þetta með útlit of að "form must always follow funktion" tiltölulegar ný kennnisetning í veraldarsögunni og er háð margvíslegum málamiðlunum. Magnús Sædal sagði mér einusinni frá húsi sem var um 500 ára gamalt (í Róm að mig minnir, kannski Feneyjum) Það var fyrst byggt fyrir fyrir fjölskyldu auðmanns, síðan varð það fjölbýlishús, skóli og um tíma fjós sem framleiddi mjók fyrir nágrennið (fóður fyrir kýrnar var aðflutt) Svo varð það sjúkrahús og núna Hótel. Þetta var kannski ekki í þessari röð. Alltaf voru grunnstoðir og útlit hússins það sama þó hlutverk þess breyttist og lyftum, ferilmálum og tæknilegum þægindum væri komið fyrir í samræmi við kröfur samtímis. Magnús nefndi þetta sem dæmi um hús sem var að stofni til gott hús og þannig að það gat mætt breytilegum kröfum samtímans. Í framhaldi af þessu þá finnst mér að maður eigi að líta á allar byggingar í miðborginni sem viðbyggingar. Viðbyggingar við þær byggingar sem eru í nágrenninu. Ekki breyta útliti hennar eða anda í hvert sinn sem nýtt hús er byggt. Heldur styrkja kostina og draga ur göllunum með viðbyggingunni. Svo á maður að fagna hverjum nýjum sjálfskipuðum sérfræðingi sem skýtur upp kollinum. Líka þeim sem maður er ósammála. Og í lokin. Meginástæðan fyrir því að ég dró úr bloggi mínu var sú að ég skapaði mér óvinsældir einkum og einungis meðal kolega minna og ég átti erfitt með að ná upp samtali við þá og fékk lítinn stuðning þaðan. Þeir tóku nánast ekkert þátt í umræðunni. Vörðu ekki verk sín ef svo bar undir. Ég fékk skammir frá þeim á netfang mitt. Það var ekki uppörvandi. En þetta var mikið lesið og ég fékk ágætar unndirtektir frá embættismönnum og stjórnmálamönnum á öllum stjórnsýslustigum en það var að mestu í einkapóstum.

— Hilmar Þór Björnsson

Sæll Hilmar og takk fyrir gott innlegg Ég er hjartanlega sammála þér hvað form og function pælingarnar varðar og hef fjallað talsvert um "adaptive reuse" nálganir í skipulagi á þessari síðu, einkum í tengslum við sjálfbærni bygginga og umhverfismál. Ég spyr mig hinsvegar hvort að þarna sé þörf á húsi yfir höfuð og þá hver upphafleg notkun hússins eigi að vera. Eðli málsins samkvæmt er ég einnig sammála þér þegar það kemur að mikilvægi samtalsins (og samráðsins eftir atvikum) í skipulagsmálum. Því miður hefur téður ráðherra ekki verið þekktur fyrir að vera maður samtals, sátta eða faglegra verkferla og ekkert sem bendir til þess að það sé að fara að breytast. Hans stíll er top-down og fer ekki í grafgötur með það að hann vill öðru fremur hafa vit fyrir óupplýstum almúganum og heilu starfstéttunum ef því er að skipta. Að því sögðu er ég auðvitað sammála að aukinni umræðu ber að fagna og það er ástæðulaust að taka ummæli mín um sjálfskipaða sérfræðinga of nærri sér, einkum og sér í lagi þar sem að ég er oftar en ekki hjartanlega sammála "þeim" eins og sjá má í fjölmörgum færslum á þessari síðu þar sem vakin er athygli á umræðu og henni fagnað. Það er hinsvegar auðvitað þannig að hönnun fellur ekki af himnum ofan og áður en heilu arkitektastofurnar eru teknar af lífi þá er rétt að rýna aðeins í hina í hina þröngu ramma sem einkenna starfsumhverfi arkitekta og freista þess að leita skýringa þar áður en þungir dómar eru látnir falla. Þetta gerðir þú listilega vel á blogginu þínu oft á tíðum. Að lokum vil ég hvetja þig til að endurvekja bloggið góða. Það hefur sannarlega verið mér og öðrum hvatning til að taka þátt í umræðunni og mikil uppspretta fróðleiks og skoðana sem byggja á áralangri reynslu. Persónulega hef ég margoft nýtt mér bloggið til að afla mér upplýsinga, sérstaklega þegar ég var í námi. Þöggunartilburðir (eða allt að því) á borð við þá sem þú lýsir hér að ofan eru óásættanlegir og ákaflega skaðlegir fyrir umræðuna og fagið í heild.